Neden Düşünürken Gözlerimiz Hareket Eder?
Gözlerimizin hangi yöne baktığını çoğu zaman kontrol ettiğimizi sansak da, göz hareketlerimizin büyük bir kısmı farkında olmadan gerçekleşir. Örneğin, kitap okurken kelimeler arasında hızla geçiş yapmamızı sağlayan, bilinçli kontrolümüz dışında gelişen hızlı kayma hareketleri bu duruma bir örnektir. "Sakkadik göz hareketleri" olarak adlandırılan bu fenomen, yalnızca görsel görevlerde değil, düşünme süreçlerinde de sıkça görülür ve beynin nasıl çalıştığına dair bize çeşitli ipuçları sunar.
Yoğun şekilde düşündüğümüzde gözlerimizi farklı yönlere çevirmemizi, çevredeki dikkat dağıtıcı etkenlerden kaçınma isteğiyle ilişkilendirmek mümkün. Ancak, yapılan araştırmalar gösteriyor ki dikkat dağıtan unsurların bulunmadığı, hatta gözlerin kapalı olduğu ortamlarda bile göz küreleri sürekli bir hareket içerisindedir. Bu hareketlerin yönü ve şekli ise, düşünme içeriğine göre farklılık göstermektedir.
Örneğin, karışık bir yapbozun parçalarını zihinsel olarak bir araya getirmek ya da bir mobilyayı evin içinde başka bir yere yerleştirmeyi hayal etmek gibi görsel temelli düşünme durumlarında, gözlerimiz sanki o işi gerçekten yapıyormuşuz gibi hareket edebilir. Ancak bu tarz göz hareketlerinin adeta bir prova niteliğinde olması, onların kaynağının yalnızca görsel veri işleme mi yoksa düşünme süreci mi olduğunun ayrımını yapmayı zorlaştırır.
Bir başka deneyde, katılımcılardan belirli aralıklarla rastgele sayılar söylemeleri istenmiş ve bu süreçte göz hareketleri takip edilmiştir. Katılımcılar, henüz söylememiş olsalar da seçtikleri sayı önceki sayıdan büyükse gözlerini sağa ve yukarı, küçükse sola ve aşağıya çevirmiştir. Bu da göz hareketlerinin karar süreçleriyle ilişkili olabileceğini düşündürmektedir.
Sözel düşünmeyi gerektiren, örneğin son iki yılda okunan kitapların sayısını hatırlamak gibi görevlerde ise göz hareketlerinin daha yoğun olduğu gözlemlenmiştir. Araştırmacılar, bunun uzun süreli bellekte farklı zamanlarda saklanmış bilgilerin taranmasıyla bağlantılı olabileceğini öne sürüyor. Ayrıca, geçmiş, şimdi ya da geleceğe dair düşünmeleri istenen bireylerin göz hareketleri benzer bir düzende olsa da yönlerinin farklılık gösterdiği bulunmuştur.
Tüm bu çalışmalara rağmen, görsel olmayan düşünce süreçleri sırasında meydana gelen sakkadik göz hareketlerinin tam olarak ne işe yaradığı konusunda bilim insanları hâlâ net bir sonuca ulaşmış değil.
Kaynaklar:
- bbc.com/future/article/20150521-how-the-eyes-betray-your-thoughts
- Ehrlichman, H., Micic, D., "Why Do People Move Their Eyes When They Think?", Current Directions in Psychological Science, Cilt 21, Sayı 2, s. 96–100, 2012.