Teknoloji Bağımlılığı Nedir? Gençlerdeki Etkileri ve Başa Çıkma Yolları

Günümüzde teknolojik cihazlar, hayatın vazgeçilmez bir parçası hâline gelmiştir. Özellikle genç bireyler için akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayarlar ve sosyal medya platformları günlük yaşamın merkezine yerleşmiş durumda. Ancak bu yoğun kullanımın bir sınırı aşıp bağımlılığa dönüşmesi, bireyin sağlığını, eğitim hayatını ve sosyal ilişkilerini tehdit eden ciddi bir sorundur. Bu yazıda, teknoloji bağımlılığının ne olduğu, gençler üzerindeki etkileri ve bu bağımlılıkla nasıl başa çıkılabileceği bilimsel kaynaklarla ele alınacaktır.

Teknoloji Bağımlılığı Nedir?

Teknoloji bağımlılığı, bireyin dijital cihazlara karşı kontrolsüz bir şekilde yönelmesi, teknolojiyi aşırı kullanması ve bu kullanımın günlük yaşantıyı olumsuz etkilemesi olarak tanımlanır (Young, 1998). Bu durum yalnızca ekran süresiyle değil, bireyin teknolojiyi kullanırken yaşadığı psikolojik durumla da ilgilidir. Bir başka ifadeyle, birey teknolojiyi "zorunluluk hissiyle" ve çoğu zaman "farkında olmadan" kullanıyorsa, bağımlılık eğilimi başlamış demektir (Griffiths, 2000).

Gençlerde Teknoloji Bağımlılığının Nedenleri

Sosyalleşme İhtiyacı: Ergenlik dönemi, bireylerin kimlik arayışı içinde olduğu bir süreçtir. Gençler sosyal medyada kendilerini ifade etme, arkadaş edinme ve ait hissetme ihtiyacı duyarlar (Kuss & Griffiths, 2011).

Duygusal Kaçış: Akademik baskılar, aile içi problemler ya da özgüven eksikliği gibi duygusal zorluklar yaşayan gençler, teknolojiyi bir kaçış aracı olarak görebilirler (Spada, 2014).

Anlık Tatmin Arayışı: Teknolojik uygulamaların hızlı geri bildirim ve ödül mekanizmaları, dopamin salınımını tetikleyerek beyni bağımlılığa daha açık hâle getirir (Montag vd., 2015).

 Bağımlılığın Gençler Üzerindeki Etkileri

 Akademik Performans

Çalışmalar, teknoloji bağımlılığının akademik başarıyı olumsuz etkilediğini göstermektedir. Günde 4 saatten fazla ekran süresi olan gençlerde dikkat eksikliği, ders çalışma isteksizliği ve sınav başarısında düşüş gözlemlenmektedir (Junco, 2012).

Psikolojik Sağlık

Teknoloji bağımlılığı, anksiyete, depresyon, yalnızlık gibi psikolojik sorunların artmasına yol açabilir. Özellikle sosyal medyada geçirilen sürenin, gençlerin öz-değer algısını düşürdüğü bilinmektedir (Twenge vd., 2017).

 Fiziksel Sağlık

Uzun süre hareketsiz kalma, uyku bozuklukları, göz yorgunluğu ve duruş bozuklukları da teknoloji bağımlılığının fiziksel sonuçları arasında yer alır (Cain & Gradisar, 2010).

Başa Çıkma Yolları

1. Farkındalık Kazanmak

İlk adım, bağımlılığın farkında olmaktır. Gençlerin günlük ekran süresi takip edilmeli ve gerekirse bir süreliğine sınırlandırılmalıdır. Apple, Android gibi platformlarda ekran süresi istatistikleri sunan uygulamalar bu konuda yardımcı olabilir.

2. Teknolojisiz Zamanlar Planlamak

Öğrencilerin gün içinde belirli zamanlarda teknolojiden tamamen uzak durması önerilir. Örneğin, yemek saatleri, ders çalışma saatleri veya uyumadan önceki 1 saat gibi aralıklar “teknolojisiz zaman” olarak belirlenebilir (Roberts vd, 2014).

3. Alternatif Etkinlikler Sunmak

Spor, müzik, kitap okuma, doğa yürüyüşleri gibi etkinlikler; gençlerin hem teknoloji dışı alanlarda keyif almalarını sağlar hem de özgüven gelişimine katkıda bulunur (Orben & Przybylski, 2019).

4. Aile İletişimi ve Rehberlik Desteği

Aileler, yargılayıcı değil anlayışlı bir tutum sergileyerek çocuklarıyla sağlıklı iletişim kurmalıdır. Gerekirse okul rehber öğretmeninden ya da bir uzmandan destek alınabilir.

Bilim Ne Diyor?

Montag ve arkadaşlarının (2015) yürüttüğü bir çalışmada, sosyal medya kullanım sıklığı ile beyin yapısında bağımlılıkla ilişkilendirilen bölgelerdeki aktivite artışı arasında güçlü bir ilişki tespit edilmiştir. Ayrıca Twenge ve ekibi (2017), sosyal medya kullanım süresi ile depresyon oranı arasında doğrudan bir korelasyon olduğunu belirtmiştir.

Sonuç

Teknoloji, bilinçli kullanıldığında hayatı kolaylaştıran bir araçtır. Ancak kontrolsüz ve yoğun kullanım, gençlerin fiziksel, zihinsel ve sosyal gelişimlerini olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle bireylerin ve ailelerin teknoloji kullanımına dair bilinç geliştirmesi, bağımlılık gelişimini önlemede en kritik adımdır. Unutulmamalıdır ki teknolojiyi yönetemeyen, bir süre sonra onun yönetimine girer.

Kaynakça

Young, K. S. (1998). Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology & Behavior, 1(3), 237-244.

Griffiths, M. (2000). Internet addiction – Time to be taken seriously? Addiction Research, 8(5), 413-418.

Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. (2011). Online social networking and addiction—a review of the psychological literature. International Journal of Environmental Research and Public Health, 8(9), 3528-3552.

Spada, M. M. (2014). An overview of problematic internet use. Addictive Behaviors, 39(1), 3–6.

Montag, C., et al. (2015). Internet communication disorder and the structure of the human brain. Addictive Behaviors, 53, 184–189.

Junco, R. (2012). Too much face and not enough books: The relationship between multiple indices of Facebook use and academic performance. Computers in Human Behavior, 28(1), 187-198.

Twenge, J. M., et al. (2017). Associations between screen time and lower psychological well-being among children and adolescents. Preventive Medicine Reports, 12, 271–283.

Cain, N., & Gradisar, M. (2010). Electronic media use and sleep in school-aged children and adolescents: A review. Sleep Medicine, 11(8), 735–742.

Roberts, D. F., et al. (2014). Generation M2: Media in the Lives of 8- to 18-Year-Olds. Kaiser Family Foundation.

Orben, A., & Przybylski, A. K. (2019). The association between adolescent well-being and digital technology use. Nature Human Behaviour, 3(2), 173–182.