Uykuya Dalmadan Hemen Önce İrkilmenize Sebep Olan Şey Ne?
Uyku irkilmesi: Hem gizemli hem de oldukça yaygın bir durum.
Uykuya dalmadan hemen önce yaşanan en garip hislerden biri olabilir: Uyumak üzereyken, bir anda sanki yüksekten düşüyormuşsunuz gibi hissedersiniz. Yatakta hareketsiz yatarken mideniz burkulur, vücudunuz istemsizce kasılır. Kollarınız, bacaklarınız ya da tüm üst bedeniniz bu sırada aniden sarsılabilir veya bir anda hareketlenebilir. Sanki aniden “kaç ya da savaş” tepkisi vermişsiniz gibi bir his gelir ya da henüz ulaşmış olduğunuz sakinlik bir anda yok olur. Bu his sonrası kafanız karışmış, rahatsız olmuş ya da sadece şaşırmış olabilirsiniz; üstelik muhtemelen bu durumu daha önce de yaşamışsınızdır. Ama içiniz rahat olsun, bu yalnızca size özgü bir şey değil.
Araştırmalara göre, insanların yaklaşık %70’i yaşamlarında en az bir defa uyku irkilmesi yaşıyor. Hatta toplumun %10’u bu durumu düzenli olarak deneyimliyor. Bu kasılmalar, uyanıklıkla uyku arasındaki geçiş evresinde yaşandığı için “hipnagojik irkilme” olarak da adlandırılıyor. Durum oldukça yaygın ve uzun zamandır biliniyor olmasına rağmen, uzmanlar bu olayın kesin nedenini henüz net şekilde açıklayamıyor.
2018 yılında Current Sleep Medicine Reports adlı bilimsel yayında çıkan bir makalede, uzmanlar bu durumu şöyle özetliyor: “Uyku irkilmesi, ilginç bir uyku olayıdır; ancak bunun nedenlerini ve fizyolojik temelini netleştirmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.” Üzerinden altı yıldan fazla zaman geçmesine rağmen uzmanlar hâlâ aynı noktada.
Mississippi Üniversitesi Tıp Merkezi’nde görev yapan psikiyatri doçenti ve uyku bilimi bölümü başkanı Allen Richert şöyle diyor: “Bu durumun neden olduğunu açıklayan net bir bilgimiz yok.” Ona göre bu, organize bir kas hareketi ve merkezi sinir sistemiyle bağlantılı; fakat bu hareketi tam olarak neyin, nerede ve neden tetiklediği bilinmiyor.
Yine de uyku irkilmeleriyle ilgili bazı gözlemler mevcut. Uzmanlar bu kasılmaların, hıçkırık veya epileptik nöbetler gibi istemsiz kas kasılmaları olan miyoklonik hareketlere benzediğini söylüyor. Ancak bu durum MRI çektirmek ya da ciddi bir sağlık sorunu olarak değerlendirmek için bir neden değil.
Richert, “Bu durumu hastalık olarak görmüyoruz, bu doğal bir olay,” diyerek açıklıyor. “Tedavi gerektiren bir uyku bozukluğu değil ve nörolojik bir hastalığın da belirtisi değil.”
Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi (AASM), bu kasılmalara yol açabilecek çeşitli faktörler öne sürüyor. Ne yazık ki bu nedenler oldukça geniş bir yelpazeye sahip. Aşırı kafein tüketimi, yoğun stres, yatmadan önce ağır egzersiz yapmak ya da yeterince uyumamak bu duruma yol açabiliyor. Bazen fazla heyecanlanmak da sebep olabilir; ama aynı zamanda aşırı yorgunluk da tetikleyebilir.
Richert, “İlginç olan şu,” diyor. “Evet, uykusuzluk yaşarsanız bazı fiziksel etkiler oluşması beklenir. Ama daha fazla uyumanın bu durumu engellediğine ya da uykusuzlukla irkilmelerin kötüleştiğine dair net bir kanıt da yok.”
Yine de bazı araştırmacılar bu durumu açıklamaya yönelik teoriler geliştirmiş. Bir teoriye göre, kaslar gevşeyip tansiyon düştüğünde, beyin kısa süreliğine panikleyip böyle bir tepki veriyor. Diğer bir görüş ise, beynin uykuya geçerken vücut gevşediğinde bunu düşme tehlikesi olarak algılaması. Bu da atalarımızın ağaçta uyurken düşmelerini engelleyen ilkel bir içgüdü olabilir.
Richert, uyku irkilmelerini kesin olarak azaltan ya da artıran bir ilaç veya davranış değişikliğinin bilindiğini söylemiyor. AASM ise her zamanki uyku hijyeni tavsiyelerini veriyor: Yatmadan birkaç saat önce kafein ve diğer uyarıcılardan uzak durun, stresi azaltmaya çalışın ve yeterince uyuduğunuzdan emin olun.
Ancak bu kasılmalar ya da onlara dair endişeler yaşam kalitenizi ciddi biçimde etkilemediği sürece, Richert ve diğer uzmanlar tıbbi yardıma ihtiyaç olmadığını belirtiyor. Şimdilik uyku irkilmesi, insan olmanın tuhaf ve açıklanamamış yanlarından biri olarak varlığını sürdürüyor; ama uykunuzu kaçıracak kadar önemli bir mesele değil.
Kaynakça: Andrew Paul/Popular Science